หิริ โอตตัปปะ
โลกร่มเย็นดับเข็นได้ด้วยพระพุทธศาสนา
ธรรมเป็นเครื่องคุ้มครองโลก ๒ อย่าง คือ
๑. หิริ ความละอายแก่ใจ
๒.โอตตัปปะ ความเกรงกลัว
ความหมายที่ชื่อว่า คุ้มครองโลก ชื่อว่า คุ้มครองโลกเพราะ
๑.เป็นธรรมที่สนับสนุนชาวโลกให้รู้จกยับยั้งจิต และละอายใจตนเองไม่กล้าทำทุจริต
๒.บรรเทาความวุ้นวายเดือดร้อนของโลกช่วยทำให้จิตใจของมนุษย์สูงขึ้นเหมือนเทวดา
๓. ทำให้จิตใจบริสุทธิ์และประกอบด้อยมนุษยธรรมขยายความ
หิริ ความละอายแก่ใจ คือ ความละอายแก่บาปไม่กล้าประพฤติชั่วทั้งต่อหน้าและลับหลัง ไม่เกี่ยวข้องสิ่งที่ผิดศีลธรรมและละเมิดกฎหมายโอตตัปปะความเกรงกลัวต่อบาป คือ มีจิตใจเกลียดความชั่วแนวทางปฏิบัติ ในคัมภีร์อรรถกถาอิติวุตตกะ กล่าวถึงหลักปฏิบัติไว้ถึง ๔ ประการคือ
๑.พิจรณาชาติตระกูลของตน เช่นคำนึงถึงวาเราเป็นลูกคนมีตระกูล เป็นมนุษย์ชาติ มารดาบิดาอบรมในทางที่ดีหาทางที่จะเกลือกกลั้วด้อยความชั่วไม่
๒.พิจารณาวัยของตน เช่นคำหนึ่งว่า ตัวเรามีอายุอานามากแล้ว เป็นผู้ใหญ่เป็นพ่อคนแม่คนหาควรที่จะทำชั่วอย่างเด็กไม่
๓.ให้พิจารณากำลังของตน เช่น พิจารณาว่าตัวเราเองก็เป็นคนมีกำลังความรู้ความสามารถ
ร่างกายก็แข็งแรงอยู่ หาควรที่จะทำกรรมเลวทรามเยื้องคนทุพพลภาพไม่
๔.พิจารณาความรู้ของตนเช่น พิจารณา ว่าเราเองเป็นคนมีความรู้เคยประพฤติปฏิบัติมา แม้แต่คนที่มีความรู้น้อยกว่าเราเขายังทำมาหากินโดยสุจริตได้การทำบาปนั้นเป็นเรื่องของคนไร้การศึกษา เราจึงไม่ควรทำการสร้างหิริ โอตตัปปะในตัวเอง
การสร้างหิริให้เกิดมีขึ้นในตังเองท่านกล่าวไว้ในอัฏฐสาลินีว่าให้คำนึงตังเองก่อนที จะทำความชั่วอะไรลงไป นึกถึงสถานะของตนนึกถึงศาสนา นึกถึงศีลธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า ว่าทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว เพราะความชั่วเป็นการทำลายเกียจติยศและชื่อเสียงของตนเป็นต้นการสร้างโอตตัปปะในตังเองท่านให้คำนึงถึงโทษที่จะเกิดจากการกระทำนั้นๆเป็นหลัก เช่น ให้นึกถึงว่าสิ่งที่ทำนั้นจะเป็นตราบาปติดตัวเราไปตลอดคือ นึกถึงทีไรก็เป็นเหตุใหตำหนิตังเองได้เสมอให้นึกถึงการที่จะถูกคนอื่นตำหนิติเตียน ถ้าเราทำสิ่งนี้ พ่อแม่ ครูอาจารย์ ลูกหลาน และ ญาติพี่น้องจะตำหนิติเตียนคนที่รักก็จะตีตัวออกห่าง ให้นึกโทษทางกฎหมายหรือ โทษที่ได้รับในโลกหน้า เช่น เกิดเป็นสัตว์นรก เป็นเปรต เป็นอสุรกายหรือเป็นสัตว์ดิรัจฉาน การนึกถึงอย่างนี้จะช่วยให้เรามีสติยังคิด และยับยั้งตัวเองไม่ให้ทำความชั่วได้ และเป็นแรงส่งเสริมให้เรามีกำลังใจในการทำความดี
ธรรม ๒ อย่างนี้ยังมีชื่อเรียกอีก ๒ อย่าง คือ เทวธรรม คือธรรมที่ทำให้คนไปเกิดเป็นเทวดาและสุกกธรรม คือธรรมที่ขาวสะอาด หมายถึงธรรมที่ทำให้คนมีความประพฤติที่ขาวสะอาด